Niet zo zeer hoe veel je eet, als wel wát je eet is mogelijk de voornaamste oorzaak van obesitas. Dat is de conclusie die Amerikaanse wetenschappers trekken uit een recente studie uit Harvard, die is gepubliceerd in het American Journal of Clinical Nutrition.
Overgewicht is een medische conditie die sterk inwerkt op allerlei andere aspecten van de gezondheid. Mensen die te zwaar zijn lopen een verhoogd risico op een reeks van aandoeningen, zoals hartklachten, longklachten en kanker. Niet voor niets wordt obesitas als risicofactor gezien die bepaalt dat mensen eerder in aanmerking komen voor een COVID-vaccinatie. Wanneer iemand een BMI (body mass index) heeft van 30 of meer spreken we van obesitas.
In Nederland is ongeveer de helft van alle volwassenen te zwaar, en bij 13,9% is er sprake van obesitas. Daarmee behoort Nederland overigens tot de drie Europese landen met het minste overgewicht, samen met België en Frankrijk. In Tsjechië, Roemenië en Malta is bijna twee derde van de bevolking te dik, en op Malta is ruim 30% van de mensen obees. Altijd nog veel minder dan de Verenigde Staten, waar meer dan 40% van de volwassenen lijdt aan obesitas.
Reden voor Amerikaanse voedingsdeskundigen om een groot onderzoek te doen naar de achterliggende redenen voor die obesitas-epidemie. En het blijkt dat veel van het probleem terug te voeren is op het soort voedsel dat mensen consumeren. Met name ‘junk food’ en bewerkte koolhydraten lijken de boosdoeners te zijn.
Gewichtsbeheersing wordt al een eeuw lang vertaald in het energiebalansmodel. Dat houdt simpel gezegd in dat we aankomen als we meer calorieën consumeren dan we verbranden. Maar in een wereld waarin we omringd worden door goedkoop, aantrekkelijk en makkelijk snel voedsel worden mensen snel verleid om meer te eten dan ze nodig hebben. Gecombineerd met een sedentaire leefstijl waarin niet genoeg aan lichaamsbeweging wordt gedaan leidt dat onontkoombaar tot obesitas.
De onderzoekers zijn echter van mening dat het energiebalansmodel op de helling kan, en dat er meer is dan alleen calorieën. Het is zinvoller om overgewicht te beoordelen op grond van een koolhydraat-insulinemodel. Dat levert namelijk een betere verklaring voor het mechanisme achter obesitas en geeft ook richtingen aan naar meer effectieve en langduriger manieren om het gewicht te beheersen. Het koolhydraat-insulinemodel is overigens niets nieuws, het werd al kort na 1900 beschreven. Het onderzoek uit Harvard heeft wel voor aanpassingen van het model gezorgd.
Hoofdonderzoeker dr. David Ludwig, endocrinoloog aan het Boston Children’s Hospital en professor aan de Harvard Medical School denkt dat het energiebalansmodel weinig doet om het mechanisme achter overgewicht te verklaren. “Als jongeren een groeiperiode doormaken consumeren ze tot wel 1000 calorieën per dag meer voedsel. Maar de vraag is of die groeiperiode wordt aangewakkerd door hun overmatige eetgedrag, of zorgt de groeispurt ervoor dat een jongere meer eetlust heeft en dus veel meer gaat eten?”
Het nieuwe model wijt de obesitasgolf vooral aan hedendaagse voedingspatronen waarbij een overvloed aan voedsel met een hoge glycemische waarde wordt geconsumeerd, en dan vooral bewerkte snel verteerbare koolhydraten. Ludwig: “Dit soort voedsel veroorzaakt een hormoonreactie die het metabolisme fundamenteel op zijn kop zet. Dat leidt ertoe dat het lichaam vet gaat opslaan, dat het gewicht toeneemt en uiteindelijk ontstaat er dan obesitas. Als we hoogbewerkte koolhydraten eten zorgt dat ervoor dat het lichaam meer insuline produceert en de aanmaak van glucagon juist afremt. Dat geeft vetcellen het signaal om meer calorieën op te slaan, wat ervoor zorgt dat er minder calorieën beschikbaar zijn om spieren aan te drijven. De hersenen krijgen dan het signaal dat er onvoldoende brandstof aanwezig is, en reageren daarop door een hongerprikkel af te geven. Het lichaam krijgt daarnaast de opdracht om energie te besparen en calorieën in vetten om te zetten, en dat verklaart waarom mensen met obesitas vaak een continu hongergevoel hebben.”
Simpelweg mensen met obesitas adviseren om minder te eten haalt niets uit, denken de onderzoekers. Veel beter is het om te focussen op wat er precies gegeten wordt. Zogenaamd dieetvoedsel kan dan zelfs uit den boze zijn: naarmate vet door voedselfabrikanten in de ban werd gedaan en alles vetarm en light moest worden, kwamen er als alternatief veel voedselproducten op de markt met snel verteerbare bewerkte koolhydraten. Het eten daarvan triggert het lichaam echter juist om vet op te slaan en vast te houden. Het vermijden van zulke koolhydraten kan er volgens de onderzoekers toe leiden dat mensen makkelijker gewicht verliezen zonder het voortdurende hongergevoel.
Referentie
