De coronacrisis zorgt voor ongekende uitdagingen op vrijwel ieder maatschappelijk gebied. Maar nergens is de druk zo hoog als in de wereld van de medische zorg. Zorgpersoneel staat onder enorme druk, en dat wreekt zich in de vorm van emotionele problemen en zelfs posttraumatische stress. Maar in Belgie is een nieuw internationaal initiatief van start gegaan. Worldwide Empathy for Medics (WEM) is een platform dat professionals in de gezondheidszorg en alle ziekenhuismedewerkers die in de frontlinie staan tijdens de bestrijding van het nieuwe coronavirus een luisterend oor biedt.
Het idee is ontstaan bij huisarts dr. Luc Peetermans uit Mol, en tot stand gekomen in samenwerking met Blabla, een trainingscentrum gespecialiseerd in communicatie en therapie en internationaal team van trainers in geweldloze communicatie. WEM heeft ook belangrijke sponsors gevonden, onder meer in farmaceut Bayer, die dit initiatief, en op die manier de medische wereld, wil steunen in haar strijd tegen het coronavirus.
Worldwide Empathy for Medics is een gratis dienst die medisch personeel en gezondheidswerkers verbindt met een professionele “luisterende” vrijwilliger. Er wordt een persoonlijke ruimte gecreëerd tussen de luisteraar en de persoon die spreekt. Het is een plek waar de zorgverlener in de eerste plaats een mens is die wat hij/zij de voorbije weken heeft gehoord en gezien onder woorden kan brengen. Tot dusver heeft WEM 173 internationale luisteraars verzameld, waarvan er momenteel 46 in het Nederlands beschikbaar zijn.
Via de website www.wem.icu kunnen zorgprofessionals wereldwijd 24 uur per dag iemand vinden die beschikbaar is om te worden gebeld, per telefoon, Skype of Whatsapp om mee te praten over hun ervaringen en zorgen tijdens de COVID-19 pandemie. Deze gratis, meertalige service biedt onbeperkt anoniem luisteren, altijd, zo lang en zo vaak als de beller nodig heeft. WEM is beschikbaar in 5 talen en luisteraars spreken momenteel 19 talen, waaronder Frans, Nederlands, Engels, Spaans, Duits, Italiaans, Pools, Deens en Hindi.
Psycholoog Shona Cameron is WEM-coördinator. Zij legt uit: “Zorgverleners hebben meer dan ooit zorg nodig. Een plek om de batterijen op te laden of gewoon iemand om in vertrouwen te nemen, zelfs voor een paar minuten. Gehoord worden door iemand met empathische luistervaardigheid wordt vaak omschreven als bevrijdend, een mix van kalmte en kracht om te handelen en obstakels te overwinnen. We willen dat iedereen weet dat ze op elk moment kunnen bellen. We willen dat niemand alleen in tranen naar huis gaat.”
Corrylaura van Bladel (Blabla), mede-oprichter van WEM, voegt toe: “Het idee kwam toen dokter Luc Peetermans te maken kreeg met de uitbraak van Covid-19 en vroeg om een hotline in België voor gezondheidswerkers. Ik realiseerde me dat dit een wereldwijd probleem zou worden, dus ik begon iets te creëren dat snel wereldwijd kon worden geïmplementeerd. We weten dat gezondheidswerkers met ongekende uitdagingen en traumatische situaties worden geconfronteerd, elke dag beslissingen over leven en dood moeten nemen, lange uren moeten doorbrengen, gescheiden van hun families om hen niet in gevaar te brengen. Helaas zullen velen door de intensiteit van de situatie ook last hebben van een posttraumatische stressstoornis. De context lijkt min of meer op die van een oorlogsgebied. We hopen dat de aangeboden dienst uiteindelijk alle continenten en vele talen zal bestrijken, zodra mensen weten dat het platform beschikbaar is”.
Het WEM-initiatief werd al snel opgemerkt door diverse partners, waaronder farmaceut Bayer. Werner De Prins, Country Division Head Pharmaceuticals en CEO Benelux vindt het een waardevolle aanwinst: “Gezondheidswerkers staan onder ongekende druk als gevolg van deze crisis en dit zal helaas zijn sporen nalaten. Zij staan in de frontlijn tijdens deze crisis en ze geven ze het beste van zichzelf om levens te redden. Het is ook onze verantwoordelijkheid om op onze beurt voor hen te zorgen. Worldwide Empathy for Medics is een geweldig initiatief dat een antwoord biedt op een concrete nood. Het was voor ons bij Bayer snel duidelijk dat we dit initiatief moesten steunen en bekend maken bij alle zorgverleners.”
Dokter Luc Peetermans is een huisarts in Mol. Bij hem werd het idee voor Worldwide Empathy for Medics geboren toen de coronacrisis in volle hevigheid losbarstte. “Ik maakte me zorgen omdat ik het gevoel had dat de Belgische en Vlaamse overheid van mening was dat er voldoende ondersteuning is voor overwerkt en overspannen zorgpersoneel, en dat is niet mijn ervaring.” Hij herinnert zich nog goed hoe het allemaal begon, en schetst een indringend beeld van de eerste week in de frontlinie.
“Op 12 maart zagen we op onze praktijk in Mol de eerste patiënt die positief testte op corona. We namen al wel onze voorzorgen om de consultaties in alle veiligheid te kunnen doen, maar echt zieke mensen waren er nog niet langsgekomen. Ook deze man was niet echt ziek, het leek eerder een stevige verkoudheid. Maar toen het lab belde met het resultaat viel er een soort van zwaar gevoel over de praktijk. Iedereen die toen aan het werk was wist: de epidemie was begonnen.”
“De zwaarte die we voelden was niet direct in woorden te omschrijven maar we voelden dat het ons fight-or-flight systeem prikkelde. Onheil in de lucht. Op dat moment hadden we geen flauw idee hoe dat ‘onheil’ zich aan ons in de praktijk zou openbaren. Maar de volgende dagen werd duidelijk dat het onheil veel gedaantes aan kon nemen. Het eerste wat veranderde was dat iedereen op zijn hoede was. De anderen waren niet meer alleen vrienden, familie of collega’s. Ze waren gelijk ook een bedreiging. We wisten dat de meeste besmettingen werden overgedragen door symptoomloze dragers, dus iedereen was verdacht. Een collega kon niet zomaar iets op je bureau komen leggen. Had ze haar handen gewassen, waar had ze het ding gevonden, wie had het nog vast gehad? Zelfs de deur open doen was een actie geworden waar je je aandacht moest bij houden.”
“En toen kwamen de telefoontjes van patiënten die ongerust waren. Ze hadden het gevoel dat er een druk op hun borst lag, dat ze minder goed konden ademen. Sommigen hoestten, anderen hoestten meer dan gewoonlijk, nog anderen eisten ronduit dat we hen op corona zouden testen. Het was onze taak om alert te blijven en tussen de vele vragen naar troost de verhalen die ‘niet pluis’ klonken te herkennen.”
“Nog een paar dagen later werden de klachten ernstiger. Mensen die zwaar ziek werden moesten fysiek onderzocht worden. Niet alle artsen in onze praktijk kwamen in aanmerking om dat te doen. De ene arts was te oud en liep risico zelf ernstig ziek te worden, de andere had al een chronische aandoening waarvoor ze medicatie nam die de immuniteit verminderde. Van de zes artsen bleven er 3 over, waarvan één zwanger. Er zijn geen bewijzen dat COVID-19 een ongeboren foetus kan aantasten, dus zijn er geen richtlijnen die zwangere artsen uitsluiten van contact met coronapatiënten, maar wij wilden toch geen risico lopen; dus waren we nog met twee. Eén van ons was huisarts in opleiding. Als zij de gevaarlijke consulten zou doen en met een vraag zat, moest de oudere collega komen kijken. Maar we hadden maar één beschermingspak. Wij waren dan ook heel opgelucht toen de gemeente besloot een centraal triagepunt te starten.”
“En toen werd knop van het drama wat hoger gedraaid. Ik was op het crisisoverleg in het Heilig Hart hospitaal bij ons in Mol. En de directeur die de vergadering leidde, keek de zaal rond en fixeerde mij. ‘Wij zijn ouder dan 60’, zei hij, ‘we moeten er op voorbereid zijn dat, indien we beademing nodig hebben, dat er voor ons geen plaats zal vrijgemaakt worden op de intensive care, jongere mensen gaan voor’. Dat kwam hard aan. Terug op de praktijk hebben we nagekeken of we genoeg en de juiste medicatie in huis hadden om als dat nodig was een menselijk einde aan mijn leven te breien. Mijn collega’s hebben me beloofd me niet thuis te laten creperen.”
“Een schepen (wethouder, red.) van de gemeente belde. Sinds de lockdown werden ze overstelpt met telefoontjes van zelfstandigen die wanhopig waren en dreigden met zelfmoord als er geen financiële hulp kwam. Een verpleegster die werkt in een woonzorgcentrum belde, één van de bewoners kon de stress niet aan en was uit het raam gesprongen. Onze collega belde, haar dochtertje had een dubbele longontsteking en veel te weinig zuurstof in het bloed. Ze moest opgenomen worden zij zou bij haar dochtertje blijven in het ziekenhuis. Haar man is longarts. Hij was nu verantwoordelijk voor alle opnames in het ziekenhuis en kon niet bij zijn vrouw en kind zijn. Hij kreeg wel een klacht aan zijn broek, een collega belde hem boos op omdat zijn schoonvader, die met corona was opgenomen, niet ziek genoeg werd bevonden om naar de intensive care te gaan.”
“Hoe deal je met zo een situatie? Hoe beslis je, als je brein voortdurend in stressmodus staat en je lijf snakt naar een bed. De longartsen hadden een simpel systeem opgesteld om het uit te houden: het hield in dat er eentje werkt tot die ziek is, en dan komt de volgende. Ze hoopten op die manier dat, als de laatste longarts ziek wordt, de eerste weer genezen zou zijn. Voor hen was het niet de vraag of ze besmet zouden raken, maar wanneer. Uit Italië kwam via de radio het bericht dat daar al dertig artsen aan corona gestorven waren…”
Twee maanden later is het stof wat neergedaald en ligt de paniekfase van de eerste week achter ons. “Ja, het nieuwtje is er een beetje af”, denkt dr. Peetermans. “Toen de crisis losbarstte was elke zorgprofessional opeens een soort superheld en stonden mensen elke avond te applaudisseren op het tuinpad. Nu doet niemand dat nog. Maar dat wil nog niet zeggen dat de situatie voor artsen en verplegenden ook maar in de buurt van normaal komt. Corona is een nare ziekte, vergis je niet. En voor veel zorgprofessionals was en blijft het verschrikkelijk om zo veel patiënten te zien overlijden onder hun handen, ondanks alle zorg. Niet alleen ouderen en kwetsbaren maar ook jonge, fitte mensen.”
“We verkeren sinds het begin van de crisis in een shocktoestand. Nu begint de post-traumatische stress zich te openbaren. Denk niet dat, hoewel er nu minder nieuwe patiënten binnenkomen en de corona-afdelingen niet langer overvol zijn, de artsen en verplegenden echt niet opeens niks meer te doen hebben. Nee, ze gaan terug naar de afdeling waar ze normaliter werken en hebben daar een enorme achterstand weg te werken van patiënten wiens behandeling was uitgesteld. Hoewel de medische professionals fysiek en emotioneel totaal uitgeput zijn kan er geen moment uitgerust worden. En die voortdurende werkdruk begint zich te wreken.”
“Juist daarom is het enorm waardevol om een luisterend, empathisch oor te vinden, om bij uit te huilen of ‘leeg te lopen’. Vergeet niet dat de naasten van zorgprofessionals, zoals partners, familie en vrienden zelf ook met de coronacrisis kampen en hun eigen kopzorgen hebben. Het kan dan moeilijk zijn om empathie voor een ander op te brengen. Daarnaast zijn artsen de slechtste patiënten. Wij vragen niet zo snel om hulp en laten liever niet onze kwetsbaarheid zien. En als de buitenwereld dan ook nog denkt dat artsen en verplegers superhelden zijn, dan helpt dat ook niet. Superhelden huilen nu eenmaal niet.”
Sinds WEM de lucht in is gegaan is het een wereldwijd succes. Dr Peeremans: “Ik hoor van allerlei kanten dat mensen erg blij zijn met de service en ook vaker terugbellen om hun hart te luchten. Wat opvallend is, is dat WEM in Italië, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten sneller omarmd lijkt te zijn dan bij ons in België. Maar misschien komt dat wel omdat wij Belgen toch wat gereserveerder zijn als het erom gaat om onze gevoelens te delen met vreemden.”
Bezoek de website van Worldwide Empathy for Medics.
