Ginkgo biloba is een geliefde verschijning in tuinen en parken. De ‘Japanse tempelboom’ valt op door zijn sierlijke waaiervormige blaadjes, die helder geel kleuren in de herfst. In China worden blaadjes en zaden van de ginkgo al duizenden jaren gebruikt in de traditionele geneeskunde. Maar ook wetenschappers en farmaceuten van nu zijn in deze boom geïnteresseerd. En er lijkt steeds meer wetenschappelijk bewijs te komen voor de geneeskrachtige eigenschappen van ginkgo-extract. Geen wonder dat ginkgo opduikt in allerlei supplementen. Ginkgo biloba is vrij verkrijgbaar bij de drogist in verschillende vormen. Er bestaan gedroogde ginkgobladeren waar je thee van kunt zetten, maar er bestaan ook tabletten, capsules en druppels. Maar zijn die allemaal wel effectief? En geldt het adagium ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ eigenlijk wel? In dit artikel sommen we een aantal wetenschappelijk onderzochte werkingen van ginkgo op, al zijn die lang niet allemaal onomstotelijk bewezen. NB: in alle gevallen zijn de onderzoeken gedaan op basis van zuiver ginkgo-extract. Eet in geen geval zelf zomaar de zaden of de blaadjes van de ginkgo biloba: die zijn giftig en kunnen diarree en krampen veroorzaken.
De gezonde eigenschappen van ginkgo-extract heeft te maken met een aantal chemische stoffen die in de blaadjes en zaden aangetroffen worden, met name flavonoïden en terpeenlactonen. Beide zijn stoffen die bekend staan om hun antioxiderende werking. Antioxidanten gaan de schadelijke effecten van vrije radicalen tegen en vertragen het verouderingsproces, al is er meer onderzoek nodig om precies vast te stellen op welke manier dat gebeurt.
Een ontsteking is een afweerreactie van het immuunsysteem tegen een potentieel gevaarlijke indringer van buitenaf, zoals een bacterie of een virus. Maar soms is die afweerreactie zo heftig dat er problemen ontstaan en iemand ziek wordt. Bovendien kunnen chronische ontstekingen leiden tot schade aan organen en weefsels en aan het DNA. En dat kan weer leiden tot kanker. In diverse dierproeven en laboratoriumonderzoeken is aangetoond dat ginkgo-extract de ontstekingsreactie kan verminderen bij een aantal ziektebeelden. Daarbij horen onder meer reuma, prikkelbare darm syndroom, hartziektes, beroerte en bepaalde kankers. Er is echter nog geen klinisch onderzoek verricht met menselijke proefpersonen, en zodoende is er ook nog geen wetenschappelijk onderbouwd bewijs dat ginkgo-extract ingezet kan worden als geneesmiddel.
In de traditionele Chinese geneeskunde werden ginkgozaden gebruikt als medicijn om energiepaden te openen naar de nieren, lever, hersenen en longen. En inderdaad lijkt ginkgo in staat te zijn om de bloedtoevoer naar bepaalde organen te verhogen. In een studie bij mensen met hartfalen die een ginkgosupplement toegediend kregen werd een vrijwel onmiddellijke verbetering in de bloedtoevoer naar verschillende delen van het lichaam gezien. De wetenschappers vermoeden dat dat samenhangt met een 12% toename van het stikstofmonoxidegehalte, waarvan we weten dat het vaatverwijdende eigenschappen heeft. Andere studies wijzen op mogelijke effecten van ginkgo op de hartgezondheid, hersenen en het voorkomen van beroertes. Mogelijk zijn die terug te voeren op de anti-inflammatoire eigenschappen van ginkgo-extract. Maar er is nog veel onderzoek nodig om die effecten te verklaren.
Ginkgo wordt al jaren aangeprezen als natuurlijk geneesmiddel dat mogelijk symptomen van hersenveroudering, of zelfs de ziekte van Alzheimer kan afremmen. Maar wetenschappelijk onderzoek levert geen consistente antwoorden op. Sommige studies laten een duidelijke afname zien in de snelheid van cognitieve achteruitgang bij dementerenden, maar andere niet. Een meta-analyse van 21 studies lijkt echter toch aan te geven dat het gebruik van ginkgo-extract in combinatie met conventionele medicatie een gunstig effect heeft bij mensen met een milde vorm van de ziekte van Alzheimer. En een andere analyse van 4 studies laat een significante afname in dementie-gerelateerde symptomen zien na 22 tot 24 weken gebruik van ginkgo. Wetenschappers denken dat ook dit effect toe te schrijven kan zijn aan de vaatverwijdende werking van ginkgo, vooral als er vasculaire dementie in het spel is. Ook hier geldt weer dat er nog veel meer onderzoek nodig is om het effect van ginkgo op dementie vast te stellen dan wel te ontkrachten.
Een handvol kleinere studies lijkt bewijs te vinden dat ginkgo-supplementen mogelijk hersenfuncties stimuleert. Geheugen, concentratievermogen en aandacht zouden allemaal baat bij ginkgo-tabletten hebben. Maar een grote analyse van al het onderzoek op dit gebied kan daar geen overtuigend bewijs voor leveren. Vooralsnog is niet onomstotelijk wetenschappelijk bewezen dat ginkgo de cognitieve functies versterkt.
In een aantal studies werd een afname in stress-symptomen waargenomen bij proefdieren die gingo-extract toegediend hadden gekregen. Een andere studie diende aan 170 patiënten met angststoornissen ofwel een lage dosis ginkgo, een hoge dosis ginkgo of placebo toe. Het bleek dat bij degenen die de hoge dosis ginkgo kregen een 45% afname in symptomen te zien was. Toch is er nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs om ginkgo als kalmeringsmiddel voor te schrijven.
Een studie waarbij muizen ginkgo toegediend kregen voordat ze aan een stressvolle situatie blootgesteld werden bleken minder depressief te raken dan muizen die geen ginkgo hadden gekregen. Dit kan terug te voeren zijn op de anti-inflammatoire eigenschappen van ginkgo, maar ook hier is weer veel meer onderzoek nodig.
Er zijn enkele studies die onderzocht hebben of, en hoe ginkgo inwerkt op de ogen en op het zicht. In een studie waarbij ginkgo werd ingezet bij glaucoom werd een verbeterde bloedtoevoer naar het oog vastgesteld, maar dat leidde niet per se tot een beter zicht. In twee andere studies ging het om macula-degeneratie, een verouderingsziekte van het oog. Sommige proefpersonen meldden beter zicht, maar niet in statistisch significante mate. Vooralsnog lijkt het erop dat ginkgo de bloedtoevoer naar het oog verbetert, en dat kan soms positieve effecten hebben. Maar er is wederom meer onderzoek nodig om aan te tonen dat ginkgo glaucoom of macula-degeneratie daadwerkelijk tegengaat.
In de traditionele Chinese geneeskunde geldt ginkgo als een probaat hoofdpijnmiddel, maar voorlopig is er nog niet genoeg wetenschappelijk bewijs voor gevonden. Toch denken wetenschappers dat het anti-inflammatoire karakter van ginkgo kan helpen bij sommige vormen van hoofdpijn en migraine. Ook de vaatverwijdende eigenschap kan helpen hoofdpijn te verminderen. Maar er zijn ook hoofdpijnen die juist ontstaan door een overmatige bloedtoevoer, en daarbij kan ginkgo juist averechts werken. Voorlopig ontbreekt het aan harde bewijzen dat ginkgotabletten effectieve hoofdpijnbestrijders zijn.
Er zijn studies die suggereren dat ginkgo symptomen van astma en COPD kan verminderen. Dat effect is wederom toe te schrijven aan de anti-inflammatoire componenten van ginkgo-extract. Een studie bracht de werking van Chinese kruidenmedicijn, waar ook ginkgo in zat, tegen COPD-symptomen en stelde een duidelijke vermindering in hoestklachten vast na drie maanden. Het is alleen niet duidelijk in hoeverre ginkgo een rol speelde bij dit resultaat.
Last but not least: ginkgo kan mogelijk ook een gunstige uitwerking hebben op menstruatiepijn en aanverwante klachten. Een studie onder 85 studentes liet een afname van 23% zien in het aantal gemelde klachten bij de studentes die ginkgo innamen. Frappant genoeg werd er ook in de placebogroep een daling van het aantal klachten vastgesteld, alleen was die met 8,8% wel een stuk lager. Ook hier is weer meer onderzoek nodig om vast te stellen of er inderdaad sprake is van een afname van de klachten, en welk mechanisme daaraan ten grondslag ligt.
Er zijn bronnen die aangeven dat ginkgo ook van pas kan komen bij seksuele klachten, zoals verminderd libido of erectieproblemen. Dat laatste zal zeker te maken hebben met de meermalen genoemde vaatverwijdende eigenschappen van ginkgo. Maar bij de behandeling van verminderd libido is de effectiviteit minder duidelijk. Vooralsnog is er onvoldoende wetenschappelijk bewijs om ginkgo aan te bevelen bij seksuele klachten.
Om terug te komen op het te pas maar vooral te onpas aangehaalde gezegde ‘baat het niet, dan schaadt het niet’: omdat een stof uit de natuur afkomstig is betekent niet dat het onschadelijk is. En ook bij ginkgo geldt dat niet iedereen dit middel moet innemen. In combinatie met bepaalde medicijnen kan ginkgo toch problemen opleveren. En mensen die allergisch zijn voor alkylfenolen, een stof in bepaalde planten, kunnen ginkgo ook maar beter mijden.
Wie medicijn gebruikt en overweegt om ginkgo-supplementen te gaan slikken of ginkgothee te gaan drinken doet er goed aan daar eerst met de behandelend arts over te praten. Bloedverdunners zoals warfarin of aspirine gaan niet goed samen met ginkgo, vanwege de vaatverwijdende eigenschappen ervan. Ook met antidepressiva, zoals Prozac gaat ginkgo slecht samen. Daarnaast is ook de combinatie met NSAIDS als ibuprofen niet aan te raden.
