Mensen met aangeboren bloedarmoede, zoals mensen met sikkelcelziekte of thalassemie, hebben regelmatig bloedtransfusies nodig. Maar die regelmatige bloedtransfusies kunnen afweerreacties opwekken, en dat kan voor grote problemen bij deze patiënten zorgen. Bij Sanquin Research wordt daarom onderzocht of het mogelijk is om rode bloedcellen te kweken uit stamcellen van een donor.
Mensen met sikkelcelziekte of thalassemie maken door een genetische aandoening minder rode bloedcellen aan die in staat zijn om zuurstof door het lichaam te vervoeren, en bovendien worden die rode bloedcellen ook nog eens sneller afgebroken door het lichaam. Regelmatige transfusies zijn de enige manier om deze patiënten te behandelen.
Het probleem is echter dat er wel 300 bloedgroepen bestaan, veel meer dan de ABO-hoofdtypen die normaal gesproken gebruikt worden. Bekend is dat bij een bloedtransfusie de donor en ontvanger dezelfde ABO bloedgroep en rhesusfactor moeten hebben om een transfusiereactie te voorkomen. Veel minder mensen weten dat er nog minstens 25 andere bloedgroepsystemen zijn die met elkaar wel 300 bloedgroepen opleveren. Het luistert dus heel nauw om het juiste bloedtype aan de juiste ontvanger te matchen, en soms komt het voor dat een bloedtype extreem zeldzaam is.
Bij een incidentele transfusie luistert het niet zo nauw om exact hetzelfde bloedtype toe te dienen, maar bij regelmatig terugkerende transfusies verandert de zaak, en lopen patiënten de kans dat ze antistoffen aanmaken tegen het vreemde bloed. Dat geldt vooral voor mensen met sikkelcelziekte en thalassemie omdat die ziektes vooral bij Afrikaanse en Caribische populaties voorkomt, terwijl het leeuwendeel van het donorbloed in de Nederlandse bloedbanken van Europese oorsprong is.
Donorbloed dat de bloedgroepantigenen niet bezit veroorzaakt die afstotingsreactie niet, maar dergelijke ‘universele’ donoren zijn zeldzaam. Daarom wordt bij Sanquin gekeken of het mogelijk is om bloed te kweken uit stamcellen van deze donoren. ZonMw ondersteunt dat onderzoek met een subsidie. In de eerste plaats wordt onderzocht hoe het beste rode bloedcellen gekweekt kunnen worden uit stamcellen, daarnaast zijn er ook stamcellen opgekweekt die circuleren in het bloed. In een laboratoriumsetting zijn die proeven gelukt, maar nu moet de stap gezet worden naar een klinische studie, en dat is niet eenvoudig. De onderzoekers willen 10% van de dosis bloed van een transfusie aan gezonde vrijwilligers vervangen door kweekbloed. Met behulp van bioreactoren bij TU Delft wordt gewerkt aan het opschalen van de productiecapaciteit van het kweekbloed. Als alles goed gaat moet in 2021 getest kunnen worden met proefpersonen.
Het is wel een uiterst duur procedé, maar de onderzoekers hopen dat innovatie van het kweekproces de prijs fors omlaag kan brengen. Volgens de onderzoekers van Sanquin kan kweekbloed niettemin voor sommige patiënten desondanks een optie zijn. Er is een recent geval bekend van een patiënt voor wie zeldzaam donorbloed helemaal vanuit Nieuw-Zeeland ingevlogen moest worden. De hoop van de wetenschappers is verder dat kweekbloed ook ingezet zal kunnen worden bij de behandeling van ziekten waarbij de ziekteverwekkers in het bloed voorkomen, zoals zika of de ziekte van Creutzfeld-Jacob. Maar daarvoor is een veel grotere productiecapaciteit nodig en moeten de kosten ervan omlaag.
Meer informatie
Lees een artikel over het onderzoek naar kweekbloed op de website van ZonMw.
