Kinderen met acute lymfatische leukemie (ALL) krijgen vaak het medicijn dexamethason en sommige kinderen kunnen daarbij last hebben van bijwerkingen. Arts-onderzoeker Annelienke van Hulst onderzocht aan het Prinses Maxima Centrum in Utrecht hoe en of die bijwerkingen verminderd kunnen worden. De uitkomst was anders dan verwacht: er is geen verschil in effectiviteit tussen hydrocortison en placebo. Resultaten van dit onderzoek zijn recent in het European Journal of Cancer gepubliceerd.
De bijwerkingen door dexamethason, een bijnierschorshormoon, kunnen ingrijpend zijn. Niet alleen kan er sprake zijn van botproblemen en gewichtstoename, maar onder invloed van dexamethason kunnen kinderen zich ook heel anders gaan gedragen. Kinderen worden prikkelbaar en soms agressief, of voelen zich juist lusteloos en somber. Snelle stemmingswisselingen horen ook bij de bijwerkingen, en zowel voor kinderen als hun ouders wordt dat als zeer belastend ervaren.
Annelienke van Hulst heeft in de prospectief gerandomiseerde dubbelblind placebogestuurde DexaDagen-2 studie onderzocht hoe deze bijwerkingen verminderd zouden kunnen worden.
Eerder onderzoek had al aangetoond dat gedragsveranderingen mogelijk verminderen als hydrocortison bij de dexamethason-behandeling wordt gegeven. In de DexaDagen-2 studie is bij 52 kinderen met veel klachten van dexamethason onderzocht of dat echt zo is. De helft van de kinderen kreeg naast de dexamethason dus hydrocortison toegediend, de andere helft kreeg placebo. En het bleek dat er nauwelijks verschil was: zowel bij hydrocortison als bij placebo bleken de gedragsveranderingen door dexamethason af te nemen.
Waarom placebo net zo goed werkt als hydrocortison heeft mogelijk te maken met het placebo-effect. De positieve verwachting die het innemen van een medicijn brengt kan blijkbaar een daadwerkelijk effect teweeg brengen. Die wetenschap kan onderdeel vormen van de behandelstrategie.
Van Hulst licht toe: “We zullen op basis van ons onderzoek ouders van kinderen die veel last hebben van de bijwerkingen van dexamethason, de keuze geven om hydrocortison of een placebo te gebruiken. Dit gebeurt na goede uitleg over de werking van een placebo. Mensen denken vaak dat een placebo alleen werkt als je niet weet dat het een placebo is, maar uit eerder onderzoek is gebleken dat dat niet zo is! Zelfs als je het weet, kan een placebo heel effectief zijn. Dit komt doordat het lichaam in staat is om automatisch te reageren op het innemen van een medicijn, ook als daar geen werkzame stof in zit. Een positieve verwachting over de werkzaamheid zorgt dat deze automatische reactie versterkt wordt.”
Het blijkt ook dat er veel meer bijwerkingen van dexamethason worden geregistreerd als in een eerdere meting in 2016. Mogelijk heeft dat te maken met het zogeheten ‘nocebo-effect’. Omdat er zo veel aandacht was geweest voor de negatieve bijwerkingen door dexamethason leek er sprake te zijn van een ‘self-fulfilling prophecy’ waarbij louter door negatieve verwachtingen de bijwerkingen leken te ontstaan. Belangrijk is dan ook dat de bestaande informatie over dexamethason daarmee rekening houdt, stelt Van Hulst. “In het Prinses Máxima Centrum spelen professionals in op zowel het placebo- als nocebo-effect. Daarmee hopen we kinderen die veel klachten ervaren goed te kunnen ondersteunen tijdens de dexamethason behandeling. We verwachten niet dat alle bijwerkingen van dexamethason ineens verdwijnen, maar als de scherpe randjes ervan af gaan is er al veel gewonnen voor de kinderen en hun ouders.”
Referentie
