Er komen steeds meer innovatieve, effectieve kankermedicijnen op de markt, zoals immuuntherapie en doelgerichte therapie. Maar vaak gaat het om bijzonder dure medicijnen, en dat betekent dat een geneesmiddel eerst in ‘de sluis’ zit terwijl de overheid en de fabrikant onderhandelen over de prijs. En dat betekent dat veel nieuwe geneesmiddelen met grote vertraging bij de patiënt terecht komen. Tegelijk staan de zorgkosten onder toenemende druk. Onderzoek van het Nederlands Kanker Instituut en de Universiteit van Amsterdam laat zien dat de prijzen van dure oncolytica fors lager kunnen als er meer transparantie komt over de prijsopbouw en de onderhandelingen in de sluisprocedure.
Vaktijdschrift Cancer Research Communications publiceerde het onderzoek van Wim van Harten (NKI) en Theo Offerman (UvA), het eerste gedragsonderzoek ter wereld waarin alternatieven voor de huidige wijze van prijsvorming van innovatieve kankermedicijnen empirisch zijn onderzocht. Tegelijkertijd publiceren dezelfde auteurs in het blad Cancer Discovery een opiniestuk waarin ze ervoor pleiten om beleidsvoorstellen om hoge medicijnprijzen aan banden te leggen, veel meer te baseren op empirisch onderzoek.
De prijsonderhandelingen tussen de EU, nationale overheden en medicijnproducenten verlopen achter gesloten deuren. Dat kan betekenen dat er tussen Europese landen onderling grote prijsverschillen kunnen bestaan. Daarnaast blijft de prijsopbouw van een geneesmiddel onduidelijk. Zo is niet gespecificeerd wat de kosten per middel zijn voor onderzoek en ontwikkeling (research and development, R&D). Farmaceuten verdedigen de hoge medicijnprijzen met het argument dat de hoge R&D-kosten terugverdiend moeten worden. Dat geldt overigens niet alleen voor het medicijn dat op de markt komt, maar ook voor alle medicijnen die uiteindelijk niet door de goedkeuringsprocedures heen komen maar waar soms wel jarenlang kostbaar onderzoek naar is gedaan. Ook is er het argument dat transparantie over de kosten van R&D investeerders tegenhoudt. Voorstanders van transparantie betogen juist dat het de geheimhouding is die de prijs opdrijft.
De roep om transparantie over de prijsopbouw van nieuwe, vaak extreem dure, kankermedicijnen groot. De Nederlandse politiek en overheid, en ook het Europese Parlement hameren erop, en in het nieuwe coalitieakkoord van Nederland is afgesproken dat transparantie als middel ingezet gaat worden wordt om kostenverlaging na te streven.
De onderzoekers bogen zich over de vraag of transparantie inderdaad tot kostenbeheersing leidt, zonder dat de investeringen in R&D daaronder lijden. In 4 landen (Nederland, Duitsland, Spanje, Polen) is een economisch gedragsexperiment uitgevoerd door onderzoekers van het NKI en de UvA. Het is het eerste onderzoek ter wereld waarin alternatieven voor de huidige wijze van prijsvorming empirisch zijn onderzocht. Experimenteel gedragsonderzoek is een beproefde methode in de sociale en economische wetenschappen om de levensvatbaarheid van maatregelen te bepalen. Vaak blijken deze experimenten voorspelbaar voor de echte situatie. Idealiter worden ze vervolgens aangevuld met onderzoek in het veld of pilots in de echte wereld.
De 400 deelnemers (allen studenten economie) speelden in dit experiment hun eigen overheid, die in onderhandeling was met een farmaceut (ook een student) over de prijs van een innovatief antikankermedicijn. Ze werden verdeeld over drie armen:
Het bleek dat optie 3, openheid van zaken over de kosten van R&D leidde tot en prijsdaling met 26% terwijl de investeringen in R&D op peil bleven. Optie 2, alleen prijstransparantie zorgde wel voor een prijsdaling maar bleek ook een rem te zetten op investeringen in R&D.
Wim van Harten en Theo Offerman komen op grond van de studie tot een aantal aanbevelingen en conclusies, die ze verwoorden in hun opiniestuk in Cancer Discovery. Kortweg komen die op het volgende neer. Overheid en farmaceuten moeten streven naar beleid dat volledig transparant is: over prijzen én over R&D-kosten. Het is belangrijk dat farmaceuten eerlijk zijn over R&D-kosten, want dat biedt de mogelijkheid die kosten te delen, en uiteindelijk echt in R&D te investeren. Verder laat het onderzoek zien dat een laboratorium-aanpak de empirische data kan leveren voor een discussie en voor evidence-based beleid. De onderzoekers stellen ten slotte vast dat volledige transparantie kortingen voor minder rijke landen niet in gevaar brengt.
In november 2020 is op initiatief van KWF Kankerbestrijding een Europees samenwerkingscollectief gelanceerd dat streeft naar transparante en verantwoorde prijsvorming van nieuwe kankermedicijnen: het European Fair Pricing Network. Met de oprichting van dit collectief en de inzet van onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut heeft Nederland een voortrekkersrol in Europa.
Bron: Nederlands Kanker Instituut
Referentie
Nora Franzen, Theo J.S. Offerman and Wim H. van Harten et al; Improving the Affordability of Anticancer Medicines Demands Evidence-Based Policy Solutions. Cancer Discov January 27 2022 DOI: 10.1158/2159-8290.CD-21-1153
