Amerikaanse wetenschappers hebben een mogelijk alternatief gevonden voor de jaarlijkse griepprik. Door een nieuw vaccin te ontwikkelen dat zich richt op een algemeen deel van het virus, in plaats van slechts de mutatiegevoelige uitsteeksels, kan zo’n universeel vaccin mogelijk een bredere bescherming bieden dan de huidige vaccins, die alleen werkzaam zijn tegen een aantal van tevoren ingeschatte varianten en mutaties.
De jaarlijkse seizoensgriep wordt veroorzaakt door het influenzavirus, een continu veranderende ziekmaker waarvan de oppervlakte-eiwitten hemagglutinine (H) en neuraminidase (N) belangrijk zijn als aanknopingspunten om het virus te bestrijden. Er bestaan ten minste 16 varianten van hemagglutinine waarvan er in principe slechts 3 voorkomen bij de mens. Van neuraminidase zijn 9 varianten bekend, waarvan er slechts 2 worden teruggezien in de mens. De combinatie van de H- en N-eiwitten die het virus bij zich draagt bepaalt welke variant van het influenzavirus het betreft en dus welk vaccin effectief is bij het opwekken van een immuunreactie.
Vanwege die verschillende varianten van het virus maken farmaceuten ieder jaar een vaccincocktail van verschillende typen geïnactiveerd (dood) virus. Zodoende wordt het lichaam voorbereid op een eventuele besmetting met een aantal varianten van de H- en N-eiwitten.
Na toediening van deze cocktail maakt het lichaam namelijk antilichamen die gericht zijn op de uitsteeksels van de betreffende H- en N-eiwitten. Deze uitsteeksels zijn het meest toegankelijke deel van het virus, waardoor ze een goed doelwit voor het immuunsysteem is. Doordat de uitsteeksels van jaar tot jaar muteren zijn steeds weer nieuwe vaccins nodig. Bovendien proberen wetenschappers jaarlijks te voorspellen welk virustype dominant is in het aanstaande griepseizoen, maar door het veranderende karakter van het virus zitten zij er weleens naast.
Onderzoekers hebben al experimentele griepvaccins ontworpen die universeler zijn dan de jaarlijkse cocktails gericht op de uitsteeksels. Het idee is dat deze experimentele vaccins het lichaam aanzetten tot het aanmaken van antilichamen tegen de, minder variabele, steel van het H-eiwit, die zich als een armpje uitstrekt tussen het influenzavirus en de kop van het H-eiwit. Sommige van deze universele griepvaccins worden momenteel in een vroeg stadium van klinische proeven gebruikt.
Onderzoekers van het Scripps Research Institute in San Diego (Verenigde Staten) hebben recentelijk ontdekt dat er in de mens ook antilichamen circuleren tegen de basis van het H-eiwit, in plaats van enkel de uitsteeksels. Zij besloten dit verder te onderzoeken.
In deze nieuwe studie karakteriseerde een team van wetenschappers 358 verschillende antilichamen die aanwezig waren in het bloed van mensen die ofwel een seizoensgriepvaccin hadden gekregen, of aan een kleinschalige studie meededen voor een experimenteel universeel griepvaccin, of op natuurlijke wijze waren geïnfecteerd met griep.
Veel van de antilichamen in het bloed van de deelnemers waren antilichamen waarvan al bekend was dat ze ofwel de kop ofwel de steel van de H-eiwitten herkenden. Maar een verzameling nieuwe antilichamen viel op; de antilichamen bonden zich aan de onderkant van de steel, dichtbij waar elk H-molecuul aan het membraan van het griepvirus is gehecht. Dit deel aan de onderkant van de steel van het H-eiwit noemden ze het anker.
In totaal identificeerden de wetenschappers 50 verschillende antilichamen tegen het H-anker, uit een totaal van 21 individuen. Zij ontdekten dat de ankerantilichamen een diversiteit aan H-type 1 influenzavirussen herkenden, die verantwoordelijk zijn voor veel seizoensgriepstammen. Sommige van de antilichamen waren ook in staat om pandemische types H2- en H5-griepstammen te herkennen in laboratoriumtests.
Na toediening van het anker-antilichaam bij muizen beschermden de antilichamen met succes tegen infectie door drie verschillende H1-influenzavirussen.
“Het menselijke immuunsysteem heeft al het vermogen om antilichamen te maken tegen dit onderdeel van het virus, dus het is gewoon een kwestie van het toepassen van moderne methoden om een vaccin te maken dat deze antilichamen in voldoende aantallen kan opwekken,” aldus hoofdauteur Jenna Guthmiller.
De onderzoekers stellen dat toekomstige, verbeterde varianten van een universeel vaccin meer gericht zouden kunnen zijn op het ontwikkelen van ankerantilichamen. Tot nu toe hebben wetenschappers die universele vaccins ontwerpen weinig tot geen aandacht aan de ankerregio besteed. Idealiter zal een universeel griepvaccin het lichaam aanzetten tot productie van antilichamen tegen meerdere delen van het virus – zoals zowel het H-anker als de steel – om de bescherming tegen veranderende virussen te vergroten.
Meer informatie:
Lees hier het nieuwsbericht op de site van het Scripps Research Institute en lees hier het onderzoek in Nature.
